HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) enfeksiyonu ve ilerlemiş evresi olan AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu), dünya genelinde önemli bir halk sağlığı sorunudur. Erken teşhis, hem bireyin sağlığını korumak ve tedaviye erken başlamak hem de virüsün toplumda yayılmasını önlemek açısından hayati önem taşır. Bu nedenle, şüpheli bir temas sonrasında veya rutin sağlık kontrolleri kapsamında atılacak en doğru adımlardan biri, test yaptırmaktır. Günümüzde HIV enfeksiyonunu tespit etmek için kullanılan çeşitli, güvenilir ve hızlı test yöntemleri bulunmaktadır. Bu testler, virüsün kendisine, virüsün genetik materyaline veya vücudun virüse karşı ürettiği savunma proteinleri olan antikorlara bakarak çalışır.
HIV tanısında kullanılan birden fazla test türü mevcuttur ve her birinin virüsü saptayabildiği zaman aralığı farklıdır. Bu testler başlıca üç kategoride incelenebilir:
-
Antikor Testleri (3. Nesil): Bu testler, vücudun HIV ile karşılaştıktan sonra ürettiği antikorları tespit etmeye odaklanır. Kan, ağız içi sıvısı veya idrar örneği ile yapılabilirler. Parmak ucundan alınan kanla yapılan hızlı testler yaklaşık 20-30 dakika içinde sonuç verirken, laboratuvar ortamında damardan alınan kan ile çalışılan ELISA gibi testlerin sonuçlanması birkaç gün sürebilir. Bu testlerin enfeksiyonu doğru bir şekilde saptayabilmesi için 'pencere dönemi' olarak adlandırılan bir sürenin geçmesi gerekir. Bu süre, kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle 3 ila 12 hafta arasındadır.
-
Antijen/Antikor Testleri (4. Nesil): Günümüzde tarama amacıyla en sık kullanılan ve en çok tavsiye edilen test türüdür. Bu testler, hem vücudun ürettiği HIV antikorlarını hem de virüsün bir parçası olan p24 antijenini aynı anda saptayabilir. p24 antijeni, antikorlar oluşmadan çok daha erken bir dönemde kanda belirdiği için, bu testler enfeksiyonu daha erken bir aşamada yakalayabilir. Şüpheli temastan yaklaşık 2 ila 4 hafta sonra güvenilir sonuç vermeye başlarlar. Genellikle damardan alınan kan örneği ile laboratuvarda çalışılır ve sonuçlar birkaç gün içinde çıkar.
-
Nükleik Asit Testleri (NAT veya PCR): Bu testler doğrudan virüsün genetik materyalini (RNA) arar. Bu nedenle enfeksiyonu en erken saptayabilen testlerdir. Şüpheli temastan yaklaşık 10-33 gün sonra pozitif sonuç verebilirler. Genellikle çok yüksek riskli bir temas sonrası erken teşhis amacıyla, yeni doğan bebeklerde anneden geçiş olup olmadığını anlamak için veya diğer testlerin çelişkili sonuçlarını doğrulamak amacıyla kullanılırlar. Diğer testlere göre daha maliyetli oldukları için rutin taramada ilk tercih değillerdir.
Aids testi nasıl yapılır sorusunun pratik cevabı ise oldukça basittir. Süreç, genellikle bir sağlık kuruluşuna başvurmakla başlar. Burada, test öncesi danışmanlık hizmeti alınması önemlidir. Danışmanlık sırasında sağlık profesyoneli, testin ne anlama geldiğini, pencere dönemini, riskli davranışları ve olası sonuçları hakkında detaylı bilgi verir. Daha sonra, seçilen test türüne göre numune alınır. Bu, parmaktan bir damla kan, koldaki damardan kan alımı veya özel bir çubukla ağız içinden sürüntü alınması şeklinde olabilir. Numune alındıktan sonra, testin türüne bağlı olarak sonuçlar dakikalar veya günler içinde hazır olur. Pozitif çıkan tarama testlerinin mutlaka bir doğrulama testi (genellikle Western Blot veya farklı bir antikor/antijen testi) ile teyit edilmesi gerekmektedir.
Test sonucunun doğruluğu için 'pencere dönemi' kavramını anlamak kritik öneme sahiptir. Pencere dönemi, virüsün vücuda girmesi ile testin bu enfeksiyonu saptayabilecek seviyeye ulaşması arasında geçen süredir. Bu dönemde yapılan bir test, kişi enfekte olsa bile yanıltıcı bir şekilde negatif sonuç verebilir. Bu nedenle, sağlık uzmanları genellikle şüpheli temastan 4 hafta sonra bir 4. nesil test ve her ihtimale karşı 90. günde bir teyit testi yapılmasını önerebilir.
HIV enfeksiyonu, artık tedavi edilebilir kronik bir hastalıktır. Erken teşhis ve düzenli tedavi ile HIV pozitif bireyler, enfeksiyonu taşımayan bireylerle benzer kalitede ve uzunlukta bir yaşam sürebilir, hatta virüsü bulaştırmayacak seviyeye (Belirlenemeyen = Bulaştırmayan) gelebilirler. Bu nedenle korunmasız cinsel ilişki, ortak enjektör kullanımı gibi riskli bir durum yaşadıysanız veya sadece sağlık durumunuzdan emin olmak istiyorsanız, bir sağlık kuruluşuna başvurarak test yaptırmaktan çekinmemelisiniz. Test süreci tamamen gizlilik içinde yürütülür ve erken tanı hayat kurtarır.