Türkiye'de ceza infaz sisteminin temel amaçlarından biri hükümlüleri ıslah ederek topluma yeniden kazandırmak olsa da, bu süreçte insan onurunun ve temel sağlık hakkının korunması esastır. Bazı durumlarda hükümlü veya tutuklunun sağlık durumu, cezaevi koşullarında kalmasına engel teşkil edebilir. Bu gibi hallerde, infazın ertelenmesini sağlayan ve halk arasında “cezaevinde kalamaz raporu” olarak bilinen sağlık kurulu raporu gündeme gelir. Bu rapor, hükümlünün ağır bir hastalık veya engellilik hali nedeniyle cezaevi şartlarında hayatını tek başına idame ettiremeyeceğini veya cezanın infazının hükümlünün hayatı için kesin bir tehlike oluşturduğunu tıbbi olarak belgeleyen resmi bir evraktır.
Bu raporun alınması süreci, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 16. maddesi çerçevesinde düzenlenmiştir. Sürecin nasıl işlediğini ve cezaevinde kalamaz raporu nasıl alınır sorusunun yanıtını adım adım incelemek, hem hükümlüler hem de yakınları için yol gösterici olacaktır. Süreç, genellikle hükümlünün veya avukatının talebiyle başlar. Bu talep, hükümlünün sağlık durumunu detaylandıran bir dilekçe ile ceza infaz kurumu müdürlüğüne veya ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı'na yapılır. Dilekçede, mevcut hastalıklar, kullanılan ilaçlar ve sağlık durumunun cezaevi koşullarında neden bir risk oluşturduğuna dair bilgilere yer verilmesi önemlidir.
Başvurunun ardından ilk adım, hükümlünün tam teşekküllü bir devlet veya üniversite hastanesine sevk edilmesidir. Ceza infaz kurumu idaresi, savcılığın talimatıyla bu sevki gerçekleştirir. Hükümlü, hastanede ilgili uzmanlık alanlarındaki doktorlar tarafından detaylı bir muayeneden geçirilir. Gerekli görülen tahliller, röntgenler, MR ve diğer tanı yöntemleri uygulanır. Tüm bu tıbbi değerlendirmelerin sonucunda, hastanenin sağlık kurulu bir araya gelerek bir rapor düzenler. Bu raporda, hükümlünün hastalığının ne olduğu, mevcut durumu ve cezaevi koşullarının bu hastalık üzerindeki olası etkileri net bir şekilde belirtilir. Raporun, “ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremez” veya “maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle cezasının infazı hayatı için kesin bir tehlike teşkil etmektedir” gibi ifadeleri içermesi kritik öneme sahiptir.
Hastanenin sağlık kurulu tarafından hazırlanan bu rapor, tek başına infazın ertelenmesi için yeterli değildir. Hukuki sürecin en önemli aşaması, hazırlanan bu raporun Adli Tıp Kurumu’na (ATK) gönderilmesidir. Türkiye'de bu konuda nihai karar mercii Adli Tıp Kurumu'dur. ATK, hastane raporunu, ekindeki tıbbi belgeleri ve tetkikleri inceler. Gerekli görürse hükümlüyü bizzat muayene etmek üzere kuruma çağırabilir. Yapılan bu son değerlendirmenin ardından Adli Tıp Kurumu, kendi bilimsel görüşünü içeren kesin bir rapor hazırlar. İnfazın ertelenmesi kararı, Cumhuriyet savcısı tarafından bu nihai ATK raporuna dayanılarak verilir. Eğer ATK raporu olumlu ise, yani hükümlünün cezaevinde kalmasının sağlık açısından sakıncalı olduğunu belirtiyorsa, savcılık infazın ertelenmesine karar verir. Erteleme süresi genellikle 1 yıldır ve bu sürenin sonunda hükümlünün sağlık durumu yeniden değerlendirilir.
Sürecin reddedilmesi durumunda, yani Adli Tıp Kurumu'nun olumsuz rapor vermesi halinde, bu karara karşı itiraz yolu bulunmaktadır. Hükümlü veya avukatı, kararın tebliğinden itibaren belirli bir süre içinde infazın yapıldığı yerdeki Ağır Ceza Mahkemesi'ne itirazda bulunabilir. Cezaevinde kalamaz raporu nasıl alınır sorusunun yanıtı, görüldüğü üzere hukuki ve tıbbi aşamaları içeren, titizlikle takip edilmesi gereken karmaşık bir süreci ifade eder. Bu nedenle, sürecin başından itibaren ceza ve infaz hukuku alanında uzman bir avukattan destek almak, hak kayıplarının önlenmesi ve sürecin doğru yönetilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Unutulmamalıdır ki, adil yargılanma hakkının bir parçası olan sağlık hakkı, cezaevi koşullarında dahi vazgeçilmez bir temel haktır.