Aile konutu, evlilik birliğinin devamı süresince eşlerin birlikte yaşadıkları, aile yaşamının merkezi olan ve ortak yaşamı sürdürmek amacıyla seçtikleri meskendir. Türk Medeni Kanunu, ailenin ve özellikle ekonomik olarak daha zayıf konumda olabilecek eşin korunması amacıyla "aile konutu" kavramına özel bir önem atfetmiştir. Bu korumanın en etkili yollarından biri de tapu kaydına aile konutu şerhi işletmektir. Bu şerh, konutun sahibi olan eşin, diğer eşin rızası olmaksızın konut üzerinde satma, kiralama, ipotek tesis etme gibi tasarruflarda bulunmasını engeller. Peki, bu hayati öneme sahip aile konutu şerhi nasıl konulur? Süreç, sanılanın aksine oldukça basit ve masrafsızdır.
Aile konutu şerhi talebinde bulunma hakkı, konutun tapuda adına kayıtlı olmadığı eşe aittir. Yani, ev tapuda sadece kocanın veya sadece kadının üzerine kayıtlıysa, tapuda malik olarak görünmeyen diğer eş bu şerhin konulması için başvurabilir. Evlilik birliği devam ettiği sürece bu hak mevcuttur. Eşlerin konutu birlikte satın almış olması veya tapunun her ikisi adına da hisseli olması durumunda dahi, bu şerh koruma sağlamak amacıyla talep edilebilir. Temel kriter, o konutun fiilen ailenin yaşam merkezi olarak kullanılıyor olmasıdır.
Aile konutu şerhi başvurusunda bulunmak için ilgili Tapu Sicil Müdürlüğü'ne bazı belgelerle müracaat etmek gerekmektedir. Bu süreç için gerekli olan belgeler genellikle şunlardır:
- Başvuru Dilekçesi: Şerh konulması istenen konutun adres ve tapu bilgilerini içeren, talebin açıkça belirtildiği bir dilekçe.
- Nüfus Cüzdanı veya Kimlik Kartı: Başvuruyu yapan eşin kimliğini kanıtlayan geçerli bir belge.
- Evlilik Cüzdanı: Eşlerin evli olduğunu gösteren resmi belge.
- İkametgah Belgesi (Yerleşim Yeri Belgesi): Başvuruya konu olan konutun aile konutu olduğunu kanıtlayan en önemli belgelerden biridir. Bu belge, e-Devlet üzerinden veya ilgili nüfus müdürlüğünden alınabilir. Bazı durumlarda, ilgili mahalle muhtarlığından alınacak, eşlerin o adreste birlikte yaşadığını teyit eden bir yazı da kabul edilmektedir.
Bu belgeler hazırlandıktan sonra izlenmesi gereken adımlar oldukça nettir. Başvuru, taşınmazın bağlı bulunduğu Tapu Sicil Müdürlüğü'ne şahsen veya avukat aracılığıyla yapılmalıdır. Belgeler eksiksiz bir şekilde müdürlüğe sunulduğunda, yetkililer tarafından bir inceleme yapılır. Başvurunun ve belgelerin usule uygun olduğu tespit edildiğinde, herhangi bir harç veya ücret alınmaksızın tapu kütüğünün şerhler hanesine "Aile Konutudur" ibaresi eklenir. Bu işlem, genellikle aynı gün içerisinde tamamlanan hızlı bir süreçtir.
Aile konutu şerhinin konulmasıyla birlikte, tapuda malik olarak görünen eş, diğer eşin açık ve yazılı rızası olmadan aile konutu ile ilgili hiçbir hukuki işlemi tek başına yapamaz. Evi satamaz, devredemez, üzerine ipotek koyamaz veya kira sözleşmesini feshedemez. Bu durum, diğer eşin barınma hakkını güvence altına alan çok güçlü bir hukuki koruma kalkanı oluşturur. Şerhin kaldırılması ise ancak evlilik birliğinin sona ermesi (boşanma veya ölüm), eşlerin birlikte talebi, konutun aile konutu vasfını yitirmesi veya mahkeme kararı gibi durumlarda mümkün olabilir.
Sonuç olarak, aile konutu şerhi, evlilik birliğinin temelini oluşturan ortak yaşam alanını korumak için kanun tarafından tanınmış basit, masrafsız ve son derece etkili bir yoldur. Eşlerden birinin haberi olmadan konutun elden çıkarılması riskini ortadan kaldırarak aile bütünlüğünü ve barınma hakkını güvence altına alır. Bu nedenle, tapusu kendi üzerine olmayan her eşin bu hakkını bilmesi ve gerekli başvuruyu yaparak ailesinin geleceğini koruma altına alması büyük önem taşımaktadır.