İçtima kelimesi, Türkçede özellikle iki farklı ve önemli alanda kullanılan, kökeni Arapçaya dayanan bir terimdir: askerlik ve hukuk. Her ne kadar temel anlamı 'toplanma, bir araya gelme' olsa da, kullanıldığı bağlama göre çok spesifik anlamlar kazanır. Bu nedenle içtima ne demek sorusuna verilecek cevap, hangi alandan bahsettiğimize göre değişiklik gösterir. Bu yazıda, içtimanın hem askerlikteki hem de hukuk sistemindeki yerini ve ne anlama geldiğini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Askerlikte içtima, disiplin, düzen ve hiyerarşinin temel taşlarından biridir. En genel tanımıyla, askeri personelin belirli bir düzen ve nizam içerisinde, komutanları tarafından belirlenen bir alanda toplanmasıdır. Bu toplanmanın birden fazla amacı vardır. Sabah ve akşam içtimaları, birliğin mevcudunu kontrol etmek, yani firari veya hasta olup olmadığını tespit etmek için yapılır. Bu rutin kontroller, birliğin operasyonel hazırlığının temelini oluşturur. Askerler, rütbelerine ve kıdemlerine göre belirlenmiş olan 'nizam' adı verilen bir düzende sıralanır. Komutanın gelmesiyle birlikte 'Dikkat!' komutu verilir, tekmil alınır ve yoklama yapılır. Yoklama sırasında her asker, ismi okunduğunda yüksek sesle 'Burada!' diye bağırır.
İçtimalar sadece yoklama amacıyla yapılmaz. Aynı zamanda teçhizat kontrolü, kılık kıyafet denetimi, emirlerin ve görevlerin tebliği, eğitim ve motivasyon konuşmaları için de bir platform görevi görür. Örneğin, bir operasyon öncesinde yapılan içtimada, görevin detayları aktarılır ve personelin tam teçhizatlı olup olmadığı kontrol edilir. Bu toplanmalar, askerler arasında birlik ve beraberlik ruhunu pekiştirirken, aynı zamanda komuta kademesinin emirlerini en alt birime kadar hızlı ve hatasız bir şekilde iletmesini sağlar. Askerlik hizmetini yapan herkes için içtima, günlük rutinin ayrılmaz ve disiplin kazandıran en önemli parçalarından biridir.
Hukuk alanında ise içtima, tamamen farklı bir kavramı ifade eder ve ceza hukukunun teknik konularından biridir. Buradaki anlamı 'suçların içtimaı' veya 'suçların birleşmesi' olarak açıklanabilir. Bu ilke, bir kişinin işlediği birden fazla suçun nasıl ele alınacağını ve faile hangi cezanın verileceğini düzenler. Türk Ceza Kanunu'nda bu konu 'fikri içtima' ve 'zincirleme suç' gibi alt başlıklarla düzenlenmiştir. İçtima ne demek sorusunun hukuki cevabı, adaletin sağlanmasında kritik bir rol oynar.
Fikri içtima, bir kişinin tek bir fiil (eylem) ile kanunun birden fazla farklı hükmünü ihlal etmesi durumunda ortaya çıkar. Örneğin, bir kişiye hakaret etmek amacıyla ateş edip aynı zamanda o kişiyi yaralayan bir fail, hem hakaret hem de kasten yaralama suçunu işlemiş olur. Ancak burada tek bir eylem söz konusudur. Fikri içtima kuralına göre, fail bu suçlardan en ağır cezayı gerektiren hangisi ise sadece o suçtan cezalandırılır. Bu, 'non bis in idem' (aynı fiilden dolayı iki kez yargılanmama) ilkesinin bir yansımasıdır ve cezada orantılılığı sağlamayı hedefler.
Zincirleme suç ise, bir kişinin aynı suç işleme kararı altında, aynı kişiye karşı farklı zamanlarda birden fazla kez aynı suçu işlemesi durumudur. Örneğin, bir kasiyerin kasadan her gün belirli bir miktar para çalması, zincirleme hırsızlık suçunu oluşturur. Bu durumda faile tek bir suçtan ceza verilir ancak bu ceza belirli bir oranda artırılır. Suçların içtimaı, ceza adalet sisteminin karmaşık ancak adil bir sonuç üretmek için kullandığı önemli bir araçtır.
Sonuç olarak, 'içtima' kelimesi basit bir 'toplanma' eyleminden çok daha fazlasını ifade eder. Askerlikte disiplin, düzen ve emir-komuta zincirinin bir sembolü iken; hukukta ise adaletin tecellisi için suç ve cezaların nasıl birleştirileceğini belirleyen teknik bir ilkedir. Her iki alandaki anlamı da, bir düzen içinde birden fazla unsuru bir araya getirme fikrine dayanır.