Ürtiker, halk arasında kurdeşen olarak da bilinen, ciltte aniden ortaya çıkan kaşıntılı, kırmızı veya ten rengi kabarıklıklarla karakterize bir deri reaksiyonudur. Bu kabarıklıklar, tıbbi olarak 'üfürük' veya 'kurdeşen döküntüsü' olarak adlandırılır ve boyutları birkaç milimetreden birkaç santimetreye kadar değişebilir. Genellikle bir alerjenle temas, enfeksiyon veya stres gibi çeşitli faktörler tarafından tetiklenirler. Lezyonlar vücudun herhangi bir yerinde görülebilir, yer değiştirebilir ve genellikle 24 saat içinde iz bırakmadan kaybolup başka bir yerde yeniden ortaya çıkabilir. Toplumun yaklaşık %20'sini hayatlarının bir döneminde etkileyen ürtiker, oldukça yaygın bir problemdir.
Ürtikerin en belirgin belirtisi, ciltte oluşan ve yoğun kaşıntıya neden olan kabartılardır. Bu kabartılar genellikle soluk bir merkeze ve kırmızı bir çevreye sahiptir. Bazen bu döküntülere, cildin daha derin katmanlarında meydana gelen ve anjiyoödem olarak adlandırılan şişlikler de eşlik edebilir. Anjiyoödem en sık göz kapakları, dudaklar, eller, ayaklar ve genital bölgede görülür. Süresine göre ürtiker iki ana kategoriye ayrılır: Akut ürtiker, altı haftadan daha kısa süren ve genellikle belirli bir tetikleyiciye (ilaç, gıda, enfeksiyon) bağlı olan en yaygın tiptir. Kronik ürtiker ise altı haftadan daha uzun sürer, döküntüler hemen her gün tekrarlar ve nedeni genellikle daha karmaşıktır. Kronik vakaların önemli bir kısmında altta yatan spesifik bir neden bulunamaz ve bu durum 'kronik idiyopatik ürtiker' olarak adlandırılır.
Ürtiker döküntüleri, vücudun 'mast hücreleri' adı verilen bağışıklık hücrelerinden histamin ve diğer kimyasalları salmasıyla oluşur. Bu kimyasallar, ciltteki küçük kan damarlarının sızıntı yapmasına neden olarak kabarıklık ve kaşıntıya yol açar. Bu reaksiyonu tetikleyebilecek çok sayıda faktör bulunmaktadır. En yaygın tetikleyiciler arasında fıstık, yumurta, deniz ürünleri gibi bazı gıdalar; penisilin ve aspirin gibi ilaçlar; arı sokması veya böcek ısırıkları yer alır. Soğuk algınlığı gibi viral veya bakteriyel enfeksiyonlar da özellikle çocuklarda akut ürtikerin sık görülen bir nedenidir. Bunun yanı sıra, 'fiziksel ürtiker' olarak bilinen bir alt grup da mevcuttur. Bu durumda döküntüler, soğuk, sıcak, güneş ışığı, su, cilde basınç uygulanması (dermatografizm) veya egzersiz gibi fiziksel uyaranlarla tetiklenir. Duygusal stres ve bazı otoimmün hastalıklar da ürtikerin ortaya çıkmasında rol oynayabilir.
Ürtiker tanısı genellikle doktor tarafından yapılan fiziki muayene ve hastanın öyküsünün alınmasıyla konulur. Doktor, döküntülerin görünümünü inceler ve hastanın son zamanlarda tükettiği gıdalar, kullandığı ilaçlar veya maruz kaldığı olası diğer tetikleyiciler hakkında detaylı sorular sorar. Özellikle kronik vakalarda veya tetikleyici net değilse, altta yatan nedeni bulmak için kan testleri veya alerji testleri istenebilir. Tedavinin temel amacı semptomları kontrol altına almak ve hastanın yaşam kalitesini artırmaktır. İlk basamak tedavi genellikle kaşıntı ve kabarıklıkları azaltan antihistaminik ilaçlardır. Bu ilaçların yetersiz kaldığı daha şiddetli veya kronik vakalarda, doktor kortikosteroidler, immün sistemi baskılayıcı ilaçlar veya biyolojik ajanlar gibi daha güçlü tedaviler önerebilir. Tedavinin yanı sıra, bilinen tetikleyicilerden kaçınmak da atakların önlenmesinde kritik bir rol oynar.
Çoğu ürtiker vakası ciddi bir sağlık riski oluşturmaz ve antihistaminiklerle kolayca kontrol altına alınabilir. Ancak, döküntülere nefes almada zorluk, yüzde, dilde veya boğazda şişme, baş dönmesi veya bayılma hissi gibi belirtiler eşlik ediyorsa, bu anafilaksi adı verilen hayatı tehdit eden ciddi bir alerjik reaksiyonun işareti olabilir ve derhal acil tıbbi yardım alınması gerekir. Sonuç olarak, ürtiker oldukça rahatsız edici olabilen ancak genellikle geçici bir durumdur. Belirtileriniz altı haftadan uzun sürerse, şiddetliyse veya günlük yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, doğru tanı ve etkili bir tedavi planı için mutlaka bir dermatoloji veya alerji uzmanına başvurmalısınız. Altta yatan nedeni belirlemek ve uygun tedaviyle semptomları yönetmek mümkündür.