Türk edebiyatında öykü türü, kendi içinde farklı anlatım biçimleri ve tekniklerle zenginleşmiştir. Bu zenginliğin en önemli kollarından biri de durum hikayesidir. Olay hikayesinin aksine, belirli bir olay örgüsüne, serim-düğüm-çözüm planına sıkı sıkıya bağlı kalmayan durum hikayesi, hayatın içinden bir anı, bir kesiti veya bir atmosferi okuyucuya aktarmayı hedefler. Bu tür, okuyucuyu şaşırtıcı bir sona veya karmaşık bir olay zincirine değil, karakterlerin iç dünyasına, duygusal dalgalanmalarına ve günlük yaşamın sıradan ama derin anlarına davet eder. Peki, Durum hikayesi nedir temsilcilerikimlerdir ve bu türü edebiyatımızda kimler zirveye taşımıştır?
Durum hikayesi, adından da anlaşılacağı gibi, bir "durum" üzerine kuruludur. Hikayenin merkezinde merak uyandıran bir olaydan ziyade, bir atmosfer, bir duygu veya bir izlenim bulunur. Yazar, okuyucuyu doğrudan bir anın içine bırakır ve karakterlerin o anki ruh hallerini, düşüncelerini ve çevreleriyle olan ilişkilerini betimler. Bu nedenle, durum hikayelerinde olaylar genellikle arka plandadır veya hiç yoktur. Amaç, bir olayı sonuçlandırmak değil, yaşamın akışından bir parçayı okuyucunun zihninde canlandırmaktır. Bu anlatı tarzı, Rus yazar Anton Çehov ile özdeşleştiği için edebiyat dünyasında "Çehov tarzı hikaye" olarak da bilinir. Hikayeler genellikle açık uçlu bir şekilde biter, okuyucunun zihninde devam eden bir etki bırakır ve onu düşünmeye sevk eder.
Bu noktada, Durum hikayesi nedir temsilcilerikimlerdir sorusunun ikinci ve en önemli kısmına, yani bu türün Türk edebiyatındaki öncülerine odaklanmak gerekir. Durum hikayesi denildiğinde akla gelen ilk ve en büyük isim şüphesiz Sait Faik Abasıyanık'tır. Sait Faik, İstanbul'un sokaklarından, adalarından, balıkçılarından, işsizlerinden ve sıradan insanlarından ilham alarak yazdığı öykülerle bu türün temelini atmıştır. Onun öykülerinde olaylar neredeyse yok denecek kadar azdır. Bunun yerine, insan sevgisi, doğa tutkusu, melankoli ve yaşama sevinci gibi temalar, karakterlerin iç dünyaları üzerinden ustalıkla işlenir. "Semaver", "Lüzumsuz Adam", "Havada Bulut" gibi eserleri, durum hikayesinin en parlak örnekleri olarak kabul edilir. Sait Faik, dili kullanmadaki şiirsel ustalığı ve gözlem gücüyle, bir anın fotoğrafını çekmekle kalmaz, o anın ruhunu da okuyucuya hissettirir.
Durum hikayesinin bir diğer kurucu ismi ise Memduh Şevket Esendal'dır. Hatta Esendal, Sait Faik'ten önce bu tarzda eserler vererek Türk edebiyatına Çehov tarzını getiren yazar olarak görülür. Esendal'ın öyküleri, daha sade, gösterişsiz ve duru bir dille kaleme alınmıştır. Genellikle orta halli memurların, ailelerin ve sıradan insanların hayatlarındaki küçük anları, sıkıntıları ve sevinçleri konu alır. Onun amacı, büyük trajediler anlatmak değil, gündelik hayatın içindeki o sessiz ve derin anları yakalamaktır. "Otlakçı" ve "Ayaşlı ile Kiracıları" gibi eserlerinde, olay örgüsünden çok karakterlerin diyalogları ve psikolojik durumları ön plana çıkar. Esendal, okuyucuyu yormadan, abartıdan uzak bir üslupla hayatın ta kendisini anlatarak durum hikayeciliğinin en güçlü temsilcilerinden biri olmuştur.
Sonuç olarak, durum hikayesi, olayların değil, anların ve duyguların öncelendiği, modern Türk öykücülüğünün en önemli damarlarından biridir. Bu tür, okuyucuya hayatın karmaşası içinde durup bir anlığına nefes alma ve insanın en saf, en yalın hallerine tanıklık etme imkanı sunar. Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal gibi ustalar, bu tarzın en büyük temsilcileri olarak, eserleriyle edebiyatımızda silinmez izler bırakmışlardır. Dolayısıyla, Durum hikayesi nedir temsilcilerikimlerdir sorusunun cevabı, sadece bir edebi türün tanımını değil, aynı zamanda Türk edebiyatının insanı ve hayatı anlama biçiminin de bir yansımasını içerir.